Ben je de afgelopen dagen vlot op je bestemming geraakt? Misschien stond je vast, als een rat in een val, bij één van de vele blokkades die boze boeren hadden opgezet. Je kon geen richting meer uit. Laat dat nu – o cynisme – net ook het gevoel zijn waaruit het boerenprotest ontstaan is; dat ze geen kant meer op kunnen nu de Vlaamse regering een stikstofakkoord heeft bereikt.
Ik was één van de duizenden pechvogels die hinder ondervonden van hun acties. Na een intense werkdag werd ik vrijdagavond door de politie van de N16 weggeleid. Nietsvermoedend wat er aan de hand was, reageerde ik eerst boos. ‘Wat is dat nu weer? Nul communicatie!’ Enkele minuten later werd mij alles duidelijk. Toen ik erin slaagde om via binnenwegen door het centrum van Temse opnieuw de N16 te bereiken maar er opnieuw niet op kon, zag ik wat er aan de hand was. De Temsebrug over de schelde was ingenomen door ronkende tractoren die zwarte rook uitstootten als metafoor voor hun zinderende woede. In mijn pech bleek ik toch geluk te hebben. Toch meer dan die paar honderd automobilisten die op de N16 vast stonden en daar nog uren gegijzeld zouden worden. Terwijl ik dan maar via Antwerpen naar huis reed, dacht ik na over het vraagstuk: ‘Is het ethisch verantwoord om geweld te gebruiken als economisch en maatschappelijk drukkingsmiddel?’
Oprecht, Ik begrijp de frustraties van de boeren. Jarenlang heeft de overheid hen aangemoedigd om te investeren in hun bedrijf. Veel boeren deden dat en haalden de strenge normen. Dat Europa de lat ineens een pak hoger legt is op zijn zachtst gezegd zuur. De steeds striktere stikstofbeperkingen verstikken de boeren langzaamaan op economisch vlak. De regelitis, regeltjes die op andere regeltjes gemaakt worden, zijn op de duur onhoudbaar. Daardoor wordt het voor veel landbouwers hoe langer hoe moeilijker óm nog te kunnen boeren.
De beweegreden van de boeren is duidelijk: ‘Om deze onrechtvaardigheid ongedaan te maken, doen we de economie pijn en blokkeren we drukke kruispunten en wegen. In de hoop dat dit zoveel ellende met zich meebrengt dat onze regering of Europa op de knieën gaat voor onze eisen. Oog om oog, tand om tand.’
Is het aanvaardbaar dat boeren hun frustraties afreageren op mensen die geen aandeel hebben in de situatie? Want de boeren gijzelen niet alleen de regering maar ook burgers en bedrijven die niets te maken hebben met hun specifieke grieven. Voor de boeren zal dit ongetwijfeld beschouwd worden ‘collateral damage’ hoogstens jammer, maar wel aanvaardbaar. Hun antwoord op de gestelde vraag zal volmondig ‘JA’ zijn.
Mijn antwoord is ‘NEE’. Onrecht los je niet op met nog meer onrecht. Je gebruikt geen geweld als je vindt dat jou geweld wordt aangedaan. Dat lost niets op. Integendeel. Stel je voor dat iedereen die vindt dat hem onrecht wordt aangedaan acties onderneemt tegen mensen die niets te maken hebben met dat onrecht. Misschien zouden die mensen zich op hun beurt willen wreken op weer andere mensen. Voor je het weet krijg je een eindeloze ketting van geweld dat steeds meer geweld teweegbrengt. Geweld lost niets op. Integendeel. Gandhi verwoordde het treffend:
Ook Marshall Rosenberg, de grondlegger van geweldloze communicatie, introduceerde een filosofie die gelooft dat geweld alleen gerechtvaardigd is als het dient om erger geweld te voorkomen. Zijn manier van denken was doordrenkt door een diep begrip van menselijke interacties en een verlangen naar vreedzame oplossingen door overleg. Net als Rosenberg vind ik dat niet anderen, maar jijzelf verantwoordelijk bent voor de vervulling van jouw behoeften. Hoe unfair de situatie ook is, geweld gebruiken om te krijgen wat je wil is niet ok en lokt enkel meer geweld uit.
Rosenberg gebruikte de giraf als symbool van geweldloze communicatie omdat die met zijn lange nek het overzicht bewaart in plaats van in de aanval te gaan. Wist je dat de giraf van alle landdieren het minst aantal natuurlijke vijanden heeft en enkel zijn horens gebruikt om zich te verdedigen als hij door een bende hongerige leeuwen wordt aangevallen? Laten we de giraf als voorbeeld nemen en ons emotioneel matuur gedragen. Dat betekent dat je enkel geweld gebruikt bij uiterste noodzaak, als laatste redmiddel om de escalatie van een conflict te stoppen.
Voel je hem, de dunne lijn? Want wanneer bestempel je een situatie als ‘uiterste noodzaak’? Dat is een erg subjectief gegeven. Vraag het de boeren. Die zullen zeker vinden dat dit bij hen nu het geval is. Maar vindt niet elke actievoerder dat? Ik heb nog nooit iemand bij een staking of protestactie horen verklaren dat hun acties niet gerechtvaardigd waren.
‘Als je bekijkt hoe hard de boeren aangepakt worden, dan zijn dit zachte acties’, verklaarde een boer bij een blokkade in Postel. Als ieder rechter begint te spelen om zelf te oordelen over wat kan en niet, waarvoor dienen dan nog wetten en regels? Dan kan het hele rechtssysteem toch op de schop?
Ik ben van mening dat iemands vrijheid eindigt waar de vrijheid van iemand anders wordt beperkt. Er zijn andere, geweldloze manieren om op te komen voor jezelf en je behoeften. Doe een ludieke actie, laat petities invullen, ga in communicatie op een verbindende manier, waarbij je probeert om via dialoog begrepen te worden en samen tot oplossingen tracht te komen.
Bovendien is in deze visie van Rosenberg geweld niet enkel fysiek geweld, maar ook verbaal geweld of het uitoefenen van druk op anderen. Zijn erfenis ligt in het benadrukken van de kracht van woorden en empathie als middelen om conflicten te voorkomen en te ontmijnen.
Ik hoop dat boeren inzien dat dit niet de juiste weg is. Wel die van diplomatie en vreedzaam overleg. Hopelijk beseffen ze op een bepaald moment dat het beter is om hun giraffennek uit te steken en voor hun rechten te staan op een geweldloze manier.
En wat vind jij? Is het aanvaardbaar om geweld te gebruiken om gehoord te worden?
Frederik Imbo
Frederik Imbo richtte in 1999 Imboorling op. Hij verdiepte zich jarenlang in verbindende communicatie, o.a. in de VS bij de grondlegger van Geweldloze Communicatie Marshall Rosenberg. Zijn TEDx talk ‘How not to take things personally’ is met 17 miljoen views de meest bekeken Belgische TEDx talk ooit en staat op de 21e plaats wereldwijd.